Bij een goed glas wijn is het makkelijk bomen opzetten. Over het leven, de liefde, het geloof – de dingen die ertoe doen. Want, zo dichtte reeds Jan van Boendaele in de vroege veertiende eeuw, in zijn fraaie Sproke up den wijn:
Die goeden wijn verlicht den zin,
Subtijlheid brinct hi ter herte in
Den ondersceedeghen van goeden zeden
Hijs conforteerlic smeinschen leden,
Ende maect elken wel ghemoet,
Die anders es van zinne goet
Up dat hine neemt bi ondersceede,
Dies laet ons al sonder beide
Den wijn drincken met blijden moede
Ende Gode dancken van allen goede
Ik geniet van de groeiende ‘subtijlheid’ in zulke gesprekken bij een glas wijn, maar besef dat die ook een keerzijde heeft. ‘t Wordt al snel ingewikkeld, eindeloos gelaagd, onnavolgbaar, als je niet oppast zelfs zwaar op de hand. De volgende dag denk je: waar deden we ook al weer precies zo moeilijk over? Een soortgelijke ervaring had ik, toen ik het goede-gesprek-bij-een-goed-glas-wijn terugkeek dat ik met Andries Knevel voerde.
Het was echt een goede wijn, en ik vond het ook echt een goed gesprek. Het duurde in werkelijkheid uiteraard veel langer dan de EO uitzenden kon, er is begrijpelijkerwijs fors in geknipt. Zo hebben we ook nog uitgebreid stilgestaan bij al-te-sentimentele Jezus-beelden, de symbolische significantie van de verschillende pigmentsoorten in mijn Johannes de Doper-icoon, en de theologische Werdegang van de polyfone koormuziek van de late Renaissance en de vroege Barok. Het kwam daarbij nog bijna tot een vuistgevecht toen ik Bach een onuitstaanbare pingelaar noemde. Toen we in een zeer gedetailleerde discussie verzandden over de botsende ecclesiologieën van de katholieke, respectievelijk de protestantse kerken, is de tv-ploeg maar naar huis gegaan. In het holst van de nacht hebben we zelf de poort van die Naardense wijnkelder maar achter ons dichtgetrokken, en zijn we gebroederlijk naar onze auto’s gestrompeld, Andries en ik.
De EO heeft er desalniettemin een mooie, alleszins samenhangende uitzending van weten te maken. Ik druk me makkelijker en liever uit in de speelse tekentaal van het geschreven woord, maar ik was (en dat komt niet vaak voor) redelijk tevreden met hoe ik voor de camera uit mijn woorden kwam. Maar die ‘subtijlheid’, hè… Als ik er zo over vertel, klinkt mijn geloof als iets ingewikkelds, een veeleisende intellectuele exercitie, een voortdurende innerlijke worsteling. Niet voor niets stelde Andries Knevel tegen het einde van het gesprek de indringende vraag: “Is dit een geloof dat overdraagbaar is?” Met andere woorden: is het niet te moeilijk, te intellectualistisch, te tobberig om de gemiddelde mens aan te spreken?
Maar nee, zo ingewikkeld is mijn geloof eigenlijk helemaal niet. Behalve een afbeelding (m’n icoon van Johannes de Doper) en een geluidsfragment (het Miserere van Gregorio Allegri), had ik ook nog een tekstfragment meegenomen dat mij na aan het hart ligt. Wie goed keek, zag het boek reeds voor mij op tafel liggen. Nee, het bespreken daarvan is er niet uitgeknipt, we zijn er niet eens aan toegekomen – zo gaat dat bij goede gesprekken bij een goed glas wijn. Het boek was een band uit het verzameld werk van Anton van Duinkerken, en ik wilde een fragment voorlezen uit zijn prachtige gedicht De wuivende. Dat vat de eenvoud van zijn en mijn geloof heel treffend samen. Het fragment gaat zo:
Wie God wil begrijpen die heeft niet genoeg
aan ons vorsende mensenverstand.
Hij zie naar het dansen van sterren en golven
en ‘t wuiven der dierbaarste hand.Al wat ik geloof en belijd vat ik samen
in deze, mijn opperste wet:
Mijn ziel zij een wuivende groet aan mijn God
want ik heb geen volmaakter gebed.Mijn ziel zij een riet aan de stroom der genade
en een wuivende golfslag, die spoelt
langs de zoelheid der kust, en een graanveld in zon,
dat de tocht van de zomerwind voelt.Mijn ziel zij gelijk aan de ziel van de vrouw
die mij toezond uw godlijke groet
Want zij is de wuivende, die Gij mij gaaft
en ik dank U, het leven is goed.
“Gode dancken van allen goede.” Mijn geloof lijkt op de liefde, is liefde. Ook die kan peilloos complex lijken in de diepte van het goede gesprek. Maar is in werkelijkheid doodeenvoudig in de armen van je geliefde. Daar snapt iedereen het.